Quy mô vốn tăng nhỏ giọt qua các năm khiến các nhà băng quốc doanh bị nhóm tư nhân vượt qua.
Chính phủ Việt Nam mới đây đã đề xuất tăng vốn điều lệ của Vietcombank, một trong bốn ngân hàng thương mại nhà nước, thêm hơn 20.000 tỷ đồng để đáp ứng tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu (CAR) và hỗ trợ tái cơ cấu các tổ chức tín dụng yếu kém. Đề xuất này đã được thảo luận trong nhiều năm, nhưng vẫn chưa tìm được giải pháp thỏa đáng.
Những năm gần đây, thứ hạng về quy mô vốn của các ngân hàng đã có những thay đổi đáng kể. Các ngân hàng thương mại nhà nước vốn từng thống lĩnh ngành ngân hàng về tổng tài sản, tăng trưởng tín dụng và quy mô vốn đã dần bị các ngân hàng tư nhân vượt qua.
Năm 2018, lần đầu tiên một ngân hàng tư nhân lọt vào top 3 bảng xếp hạng quy mô vốn. Tính đến quý II năm nay, sau hơn năm năm, hai vị trí trong top 3 hoàn toàn do các ngân hàng tư nhân nắm giữ, với VPBank và Techcombank có vốn điều lệ lần lượt là hơn 79.300 tỷ đồng và hơn 70.400 tỷ đồng. Con số này cao hơn vốn điều lệ của một ngân hàng quốc doanh như BIDV hơn 20.000 tỷ đồng.
Câu chuyện tăng vốn cho các ngân hàng quốc doanh đã được đề cập nhiều năm nay, nhưng vẫn chưa tìm ra lời giải. Việc tăng vốn thường có ba hình thức: phát hành cổ phiếu cho cổ đông hiện hữu, phát hành cổ phiếu riêng lẻ hoặc chia cổ tức dưới dạng cổ phiếu. Tuy nhiên, đối với các ngân hàng quốc doanh, các hình thức này đều phức tạp do phải giữ lại ít nhất 65% sở hữu nhà nước.
Phát hành cổ phiếu cho cổ đông hiện hữu buộc các cổ đông phải mua thêm cổ phiếu theo tỷ lệ nắm giữ. Nếu vốn điều lệ tăng thêm hàng chục nghìn tỷ đồng, nhà nước cũng phải góp một lượng vốn tương đương để duy trì sở hữu nhà nước. Tuy nhiên, điều này bị cản trở bởi những hạn chế về ngân sách. Nếu họ không tham gia, sở hữu nhà nước sẽ giảm.
Việc chia cổ tức dưới dạng cổ phiếu cũng tương tự. Các ngân hàng quốc doanh, được coi là "nguồn sữa" của ngân sách nhà nước, đang chịu áp lực phải chia cổ tức bằng tiền mặt. Trong 7-8 năm trở lại đây, chỉ có 2 lần tăng vốn điều lệ bằng hình thức chia cổ tức bằng cổ phiếu, vào năm 2021 và 2023, trong khi các năm còn lại chủ yếu chia cổ tức bằng tiền mặt. Trong giai đoạn 2016-2018, tất cả các ngân hàng đều có nguyện vọng tăng vốn điều lệ thông qua hình thức chia cổ tức bằng cổ phiếu. Tuy nhiên, đề xuất này đã bị Bộ Tài chính bác bỏ với lý do ngân sách eo hẹp.
Về trường hợp của Vietcombank, có thông tin ngân hàng này sẽ phát hành cổ phiếu riêng cho cổ đông chiến lược từ năm 2019 nhưng vẫn chưa triển khai. BIDV cũng đã nhắc đến phương án này cách đây 2 năm nhưng vẫn đang chậm tiến độ. Theo phân tích của Công ty Chứng khoán MB (MBS), các phương án này sẽ không triển khai trong năm nay. Lãnh đạo Vietcombank từng đề cập đến vướng mắc nằm ở vấn đề đàm phán giá. Giá phát hành không được thấp hơn giá thị trường và giá định giá, cổ đông chiến lược sẽ chịu điều kiện hạn chế chuyển nhượng cổ phần trong vòng 1 năm.
Ngược lại, các ngân hàng tư nhân dễ dàng hơn khi tăng vốn. Việc tăng vốn đối với các ngân hàng tư nhân chỉ cần sự đồng thuận của các cổ đông và tuân thủ các yêu cầu của cơ quan quản lý. Ví dụ, VPBank, ngân hàng dẫn đầu về vốn điều lệ, chỉ mất hơn hai năm để đạt được mục tiêu này. Cuối năm 2022, VPBank đã phát hành cổ phiếu cho cổ đông hiện hữu từ lợi nhuận chưa phân phối và các quỹ tích lũy, tăng vốn điều lệ lên hơn 22.000 tỷ đồng. Một năm sau, ngân hàng đã phát hành gần 1,2 tỷ cổ phiếu cho cổ đông chiến lược Sumitomo, tăng vốn điều lệ lên gần 12.000 tỷ đồng.
Trên thực tế, vốn điều lệ của một ngân hàng được coi là "tấm đệm" chống lại rủi ro. Đây là yếu tố đánh giá một số chỉ số về hoạt động an toàn của ngân hàng. Nếu không tăng vốn điều lệ, khi liên tục mở rộng cho vay, một số chỉ số an toàn của các ngân hàng quốc doanh sẽ ở mức thấp, đặc biệt là CAR.
CAR được tính theo Thông tư 41/2016 và chuẩn mực Basel II, với mức tối thiểu là 8%. Theo kế hoạch tái cơ cấu hệ thống ngân hàng và xử lý nợ xấu đến năm 2025, mục tiêu CAR đối với các ngân hàng thương mại năm nay tối thiểu là 10-11%, và 11-12% vào năm 2025. Tuy nhiên, đối với các ngân hàng quốc doanh, CAR hiện đang ở mức khoảng 9-11%.
Ví dụ, CAR của VietinBank trong ba năm qua vào khoảng 8,6-8,9%, theo Công ty chứng khoán KB Việt Nam (KBSV). CAR của BIDV là hơn 9%, trong khi của Vietcombank vào khoảng 10-11%. Trong khi đó, các ngân hàng tư nhân hàng đầu có CAR là 13-15% sau khi tăng vốn gần đây.
Trước áp lực về vốn, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và Bộ Tài chính mới đây đã chấp thuận tăng vốn điều lệ cho các ngân hàng quốc doanh từ lợi nhuận giữ lại trong thời gian qua.
